จับตา Ageing Society ในโปแลนด์

โปแลนด์ก็กำลังเผชิญการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ เช่นเดียวกับไทย และอีกหลายประเทศทั่วโลก นั่นคือการก้าวเข้าสู่สังคมสูงวัยอย่างเต็มรูปแบบ และจะเข้าสู่สังคมสูงวัยระดับสูงสุดในไม่ช้า นับเป็นโจทย์ที่ท้าทายอย่างยิ่ง เนื่องจากต้องเผชิญปัญหาแรงงานลดลง ในขณะที่ต้องขับเคลื่อนเศรษฐกิจการค้าการลงทุนของประเทศ อย่างไรก็ตาม การเข้าสู่สังคมสูงวัยก็นำมาซึ่งโอกาสใหม่ๆ ที่ธุรกิจต้องรีบคว้า รายงานตลาดเชิงลึกฉบับนี้จะนำเสนอแนวโน้มของความเปลี่ยนแปลงไปสู่ Ageing Society ในโปแลนด์ สำรวจดูโอกาสทางธุรกิจที่มีศักยภาพสำหรับตอบสนองข้อจำกัดและความต้องการของผู้สูงอายุโปแลนด์

• การขยายตัวของผู้สูงวัยในโปแลนด์
  ในจำนวนประชากรของโปแลนด์ในปี 2565 (2022) ราว 38 ล้านคน มีสัดส่วนของผู้สูงอายุราว 1 ใน 4 หรือร้อยละ 25.9 หรือประมาณ 10 ล้านคน และสำนักงานสถิติโปแลนด์ หรือ Statistics Poland คาดการณ์ว่า ภายในปี 2573 (2030) จะมีผู้สูงอายุที่มีอายุเกินกว่า 60 ปี ราว 10.3 ล้านคน เพิ่มขึ้นจากปีฐานในปี 2565 ร้อยละ 5 และจะเพิ่มขึ้นเป็น 11.4 ล้านคน และ 12.4 ล้านคน ภายในปี 2583 (2040) และ 2593 (2050) ตามลำดับ ทั้งนี้ จะขยับจำนวนลดลงเล็กน้อย ในปี 2603 (2060) โดยมีผู้สูงอายุราว 11.9 ล้านคน

แผนภูมิแสดงโครงสร้างประชากรโปแลนด์
ณ 31 ธ.ค.2565 (2022) และ ปี 2583 (2040) / ปี 2603 (2060)

ที่มา : Statistics Poland

จากรายงานแนวโน้มประชากรของ EUROPOP2023 ภายใต้ EUROSTAT พบว่า สาเหตุสำคัญของการเข้าสู่สังคมสูงวัยของโปแลนด์มีความสัมพันธ์กับอัตราการเกิดที่ลดลงมาอย่างต่อเนื่อง จากอัตราการให้กำเนิดเด็กทารก 2.06 คนต่อมารดา ในปี 2533 (1990) เป็น 1.39 คน ต่อมารดา ในปี 2565 (2022) และมีแนวโน้มลดลงเรื่อยๆ นอกจากนี้ อายุขัยที่เพิ่มสูงขึ้นของชาวโปแลนด์อันเกิดจากการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการใช้ชีวิตและความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีทางการแพทย์ก็ล้วนแต่เป็นปัจจัยสำคัญที่ส่งผลให้โปแลนด์เข้าสู่ Ageing Society อย่างเต็มรูปแบบ จากการศึกษาโครงสร้างประชากร พบว่าอายุขัยเฉลี่ยของผู้ชายชาวโปแลนด์อยู่ที่ 73.2 ปี และผู้หญิงโปแลนด์อยู่ที่ 81.3 ปี ในปี 2565 โดยจะเพิ่มสูงขึ้นเป็นลำดับ กล่าวคือในปี 2583 ผู้ชายจะมีอายุขัย 78.1 ปี ในขณะที่ผู้หญิง 85 ปี และในปี 2603 (2060) ผู้ชายจะมีอายุขัยเพิ่มเป็น 82.3 ปี ในขณะที่ผู้หญิงเพิ่มเป็น 88.1 ปี

• รายรับ – รายจ่าย ของผู้สูงวัยโปแลนด์
  ผู้สูงอายุโปแลนด์มีแนวโน้มอยู่ตามลำพังมากขึ้น ทั้งที่อยู่คนเดียวและอยู่กับคู่สมรส โดยผู้ที่ยังแข็งแรงดูแลตัวเองได้ มักจะพักอาศัยในบ้านเดิมของตนเอง ซึ่งมีทั้งที่เป็นบ้านเดี่ยว และเป็นคอนโดมิเนียม จากข้อมูลของสำนักงานสถิติโปแลนด์ในปี 2565 พบว่า ในครัวเรือนที่มีแต่ผู้สูงวัยอาศัยอยู่ร่วมกัน พบว่า จะมีรายได้สุทธิต่อหัวต่อเดือนสูง แต่ก็มีรายจ่ายสูงตาม โดยจะมีรายได้สุทธิ (หลังหักภาษี) เฉลี่ยต่อหัวต่อเดือนราว 2,623 สว๊อตตี้ หรือราว 23,607 บาท และรายจ่าย 1,896 สว๊อตตี้ หรือ 17,064 บาท คงเหลือเงินออม 727 สว๊อตตี้ หรือราว 6,543 บาท

สำหรับครอบครัวโปแลนด์ที่มีผู้สูงวัย (อายุตั้งแต่ 60 ปีขึ้นไป) ตั้งแต่ 1 คนขึ้นไปอาศัยร่วมกับสมาชิกในครอบครัว แม้มีเงินได้สุทธิต่ำ แต่ก็มีรายจ่ายต่ำ มีแนวโน้มที่จะประหยัดและมีเงินเหลือออมมากขึ้น โดยจะมีรายได้สุทธิเฉลี่ยต่อหัวต่อเดือนราว 2,237 สว๊อตตี้ หรือ 20,133 บาท ขณะที่รายจ่ายเฉลี่ยอยู่ที่ประมาณ 1,438 สว๊อตตี้ หรือ 12,942 บาท คงเหลือเงินออมราว 799 สว๊อตตี้ หรือ 7,191 บาทต่อหัวต่อเดือน

แผนภูมิแสดงสัดส่วนรายรับ-รายจ่ายของผู้สูงวัยโปแลนด์ในปี 2565

ที่มา : Statistics Poland

ทั้งนี้ รายได้ของผู้สูงวัยในโปแลนด์ ส่วนใหญ่เป็นรายได้จากเงินประกันสังคม (ร้อยละ 84.3) นอกจากนั้นเป็นเงินเดือน/ค่าจ้าง (ร้อยละ 10.4) เงินได้จากการประกอบอาชีพอิสระ (ร้อยละ 2.7) และเงินได้จากการทำการเกษตร (ร้อยละ 0.3)

• พฤติกรรมผู้บริโภคสูงวัย
  ผู้สูงวัยในโปแลนด์มีการใช้จ่ายอยู่ที่ราวร้อยละ 65-75 ของรายได้ต่อเดือน หรือประมาณ 16,000-19,000 บาทต่อเดือน โดยมีค่าใช้จ่ายหลักๆ ได้แก่ ค่าอาหารและเครื่องดื่ม (ร้อยละ 28.5) ที่อยู่อาศัยและค่าพลังงาน (ร้อยละ 23.1) และค่าใช้จ่ายด้านสุขภาพ (ร้อยละ 9.1) โดยสินค้าอาหารและเครื่องดื่มที่เป็นที่นิยม มักเป็นสินค้าท้องถิ่นที่มีราคาปานกลางจำพวกขนมปัง ธัญพืช นม เนย และถั่วชนิดต่าง ๆ น้ำผลไม้ ชา และกาแฟ สำหรับสินค้าเกี่ยวกับสุขภาพที่ผู้สูงอายุชาวโปลซื้อมากที่สุด อยู่ในกลุ่มของยาและวิตามิน ผ้าอ้อมผู้ใหญ่ และอุปกรณ์และเครื่องมือทางการแพทย์ อย่างไรก็ตาม สินค้าประเภทอาหารเสริมและเครื่องสำอางสำหรับผู้สูงวัยมีแนวโน้มที่จะได้รับความนิยมเพิ่มขึ้น

ในส่วนของบริการด้านสุขภาพสำหรับผู้สูงวัยชาวโปลนั้น ยังคงมีจำกัด ไม่เพียงพอแก่ความต้องการ และยังขาดความหลากหลาย บริการด้านสุขภาพที่เกี่ยวข้องกับการรักษาโรค อาทิ วารีบำบัด กายภาพบำบัด และการนวดเพื่อรักษาอาการบาดเจ็บ ยังต้องมีคำสั่งจากแพทย์ ในขณะที่บริการด้านสุขภาพอื่นๆ อาทิ สปา การนวดผ่อนคลาย และบริการด้านความงาม ไม่จำเป็นต้องมีคำสั่งแพทย์ และกำลังเป็นที่นิยมมากขึ้น

ผู้สูงอายุโปแลนด์ราวร้อยละ 70 มีที่อยู่อาศัยเป็นของตนเอง โดยนิยมอยู่เป็นห้องชุดพักอาศัย ร้อยละ 63 และบ้านเดี่ยวร้อยละ 36 โดยห้องชุดพักอาศัยส่วนใหญ่จะกระจุกตัวอยู่ในพื้นที่เมือง เพื่อความสะดวกในการเข้าถึงบริการด้านสาธารณสุขของเมือง ระบบขนส่งสาธารณะที่ครอบคลุมทั่วถึง และการติดต่อสื่อสารที่สะดวก โดยเฉพาะการติดต่อผ่านระบบออนไลน์

ผู้สูงอายุชาวโปแลนด์มีการใช้งานอินเตอร์เน็ตเพิ่มขึ้น โดยมักใช้ค้นหาข้อมูลข่าวสาร รับส่งอีเมลล์ ใช้สื่อสังคมออนไลน์ Internet Banking และใช้บริการนัดหมายต่างๆ ในปี 2565 มีผู้สูงอายุกว่าร้อยละ 61 ที่ใช้งานอินเตอร์เน็ต และคาดว่าผู้สูงอายุจะหันมาใช้อินเตอร์เน็ตในการจับจ่ายใช้สอยประจำวันและใช้เพื่อความบันเทิงมากขึ้น ซึ่งเฉพาะการใช้งาน streaming music/VDO จะมากถึงร้อยละ 30 ของการใช้งานอินเตอร์เน็ตรวมทั้งหมด

• สินค้าและบริการสำหรับผู้สูงอายุในตลาดโปแลนด์
  ปัจจุบันมีภาครัฐและเอกชนของโปแลนด์เริ่มขยายการให้บริการในสาขาต่างๆ ที่ส่งเสริมคุณภาพชีวิตที่ดีให้แก่ผู้สูงอายุ รองรับความต้องการของผู้สูงอายุที่จะทวีจำนวนขึ้นอย่างรวดเร็ว นับเป็นความท้าทายที่มาพร้อมกับโอกาสทางธุรกิจ สาขาบริการที่โปแลนด์ให้ความสำคัญ อาทิ บริการที่พักผู้สูงอายุ (Senior Housing) บริการด้านการศึกษา และบริการที่เกี่ยวข้องกับเทคโนโลยีสารสนเทศและอินเตอร์เน็ต

บริการที่พักผู้สูงอายุ (Senior Housing)
การบริการที่พักและดูแลผู้สูงอายุในโปแลนด์ในปัจจุบันยังมีไม่เพียงพอ และยังไม่พัฒนาเท่าที่ควร เมื่อเทียบกับประเทศยุโรปตะวันตก ส่วนหนึ่งอาจเนื่องมาจากวิถีชีวิตของชาวโปลที่นิยมอยู่อาศัยกับลูกหลาน แต่หลายฝ่ายก็ตระหนักถึงความจำเป็นที่ต้องมีที่พักอาศัยผู้สูงอายุที่กำลังเพิ่มจำนวนขึ้นอย่างรวดเร็ว ซึ่งภาคเอกชนก็เริ่มเข้ามาให้บริการมากขึ้น มีทั้งที่พักระยะสั้น และระยะยาว มีทั้งห้องเดี่ยว ห้องคู่ และห้อง 3 คน โดยจะมีให้บริการบำบัดและฟื้นฟูสุขภาพ รวมถึงการให้บริการด้านสังคม การจัดให้มีพื้นที่พบปะพูดคุยแลกเปลี่ยนระหว่างผู้สูงอายุ และการรวมกลุ่มทำกิจกรรมต่างๆ เป็นต้น อย่างไรก็ตาม ค่าใช้จ่ายต่อเดือนก็ยังค่อนข้างสูงสำหรับประเทศโปแลนด์ที่มีค่าแรงขั้นต่ำราว 4,300 สว๊อตตี้ หรือ 38,700 บาท

บริการด้านการศึกษาสำหรับผู้สูงอายุ
ในช่วง 1-2 ปี ที่ผ่านมา มหาวิทยาลัยและสถาบันการศึกษาต่างๆ ในโปแลนด์ได้เริ่มมีการปรับเปลี่ยนเพิ่มเติมหลักสูตรการศึกษาเพื่อสนับสนุนการศึกษาตลอดชีวิตสำหรับผู้สูงอายุ (University of the Third Age: U3A) มาอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้ผู้สูงอายุใช้เวลาว่างในการเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ พร้อมกับทำกิจกรรมที่ชอบ ปัจจุบัน มีหลักสูตรการศึกษากว่า 550 หลักสูตรทั่วประเทศ ที่จัดการเรียนการสอนหลักสูตร U3A ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นหลักสูตรที่เกี่ยวกับเทคโนโลยีในการใช้ชีวิตประจำวัน และการดูแลสุขภาพ โดยมีผู้สูงอายุที่สนใจและลงทะเบียนเข้าเรียนประมาณ 1 แสนรายทั่วประเทศ ขณะที่ ภาคเอกชนเองมีการจัดโครงการอบรมระยะสั้นให้แก่ผู้สูงอายุ โดยเน้นไปที่กิจกรรมเชิงสันทนาการ อาทิ ศิลปะ ภาษา ดนตรี การแสดง การทำอาหาร และเต้นรำ เป็นต้น

บริการที่เกี่ยวข้องกับเทคโนโลยีสารสนเทศ และอินเทอร์เน็ต
ผู้สูงอายุโปแลนด์นับว่ามีแนวโน้มที่มีทักษะและการเข้าถึงอินเทอร์เน็ตดีขึ้นอย่างต่อเนื่อง แม้ว่ายังมีสัดส่วนที่ยังต่ำกว่าคนวัยอื่น ส่วนใหญ่นิยมใช้ค้นหาข้อมูลเกี่ยวกับสินค้าและบริการต่าง ๆ ติดตามข่าวสารความเคลื่อนไหว รวมทั้งข้อมูลเกี่ยวกับสุขภาพของตนเองและคนใกล้ชิด ในปี 2565 พบว่า ผู้สูงวัยโปแลนด์อายุระหว่าง 60-74 ปี มีสัดส่วนการใช้อินเทอร์เน็ตราวร้อยละ 61 (เพิ่มขึ้นจากร้อยละ 51.4 ในปี 2563 และร้อยละ57.6 ในปี 2564) ในขณะที่กลุ่มอายุ 16-59 ปี ใช้อินเทอร์เน็ตสูงถึงร้อยละ 95.4 นอกจากนี้ พบว่าความถี่ในการใช้อินเทอร์เน็ตยังขึ้นอยู่กับระดับการศึกษาของผู้สูงวัย โดยผู้ที่มีการศึกษาระดับอุดมศึกษาจะใช้ อินเทอร์เน็ตบ่อยกว่าผู้ที่มีการศึกษาระดับมัธยม (secondary education) อย่างไรก็ตาม ความรู้และทักษะทางเทคโนโลยีสารสนเทศยังคงเป็นข้อจำกัดสำคัญของกลุ่มผู้สูงอายุโปแลนด์
บริการที่เกี่ยวข้องกับเทคโนโลยีสารสนเทศและอินเตอร์เน็ตของโปแลนด์ได้มีการปรับตัวเพื่อรองรับกับสังคมผู้สูงอายุมาโดยตลอด โดยผู้ประกอบการได้พยายามนำเสนอสินค้าและบริการที่อำนวยความสะดวกต่อการดำเนินชีวิตประจำวันของผู้สูงอายุ อาทิ อุปกรณ์ IoT ที่รวมถึง เครื่องมือและอุปกรณ์ทางการแพทย์สำหรับวัดค่าต่าง ๆ ทางสุขภาพ เช่น เครื่องวัดอุณหภูมิ เครื่องวัดระดับน้ำตาลในเลือด เครื่องวัดความดันโลหิต และเครื่องวัดระดับออกซิเจน เป็นต้น นอกจากนี้ ยังมีการพัฒนาแอปพลิเคชั่นเฉพาะทางสำหรับการใช้งานในโทรศัพท์มือถือเพื่อการสั่งซื้อและจัดส่งสินค้า เช่น เวชภัณฑ์ยา อาหาร สินค้าอุปโภคบริโภค รวมทั้ง การนัดหมายทางการแพทย์ บริการด้านสุขภาพ บริการทำความสะอาด ซึ่งปรับให้ตรงกับความต้องการของผู้สูงอายุที่มีข้อจำกัดแตกต่างกัน โดยเฉพาะการปรับลดขั้นตอนที่ซับซ้อนในการลงทะเบียนและยืนยันตัวตน และการเพิ่มรูปแบบการชำระเงินที่หลากหลาย รวมถึง การให้บริการลูกค้าสัมพันธ์ตลอด 24 ชั่วโมง

ความเห็น/ข้อสังเกต
การเข้าสู่สังคมสูงวัยของโปแลนด์ ถือเป็นความท้าทายและโอกาสใหม่ทางธุรกิจที่น่าจัดตามอง เนื่องจากกำลังซื้อของกลุ่มผู้สูงอายุในโปแลนด์นั้น มีแนวโน้มที่จะขยายตัวเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วจากปัจจัยหลายประการ อาทิ การส่งเสริมคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ การสนับสนุนทางการเงินจากภาครัฐ และการเข้าถึงเทคโนโลยี จะทำให้ผู้สูงอายุโปแลนด์กลายเป็นกลุ่มผู้บริโภคขนาดใหญ่ของตลาดที่มีกำลังซื้อเพิ่มมากขึ้นในอนาคต ผู้ประกอบการไทยในธุรกิจที่เกี่ยวข้อง หากเห็นช่องทางและศักยภาพของตลาดในโปแลนด์ ควรเริ่มวางแผนพัฒนาหรือปรับเปลี่ยนกลยุทธ์สำหรับสินค้าบริการของตน ให้ตอบรับกับความต้องการของผู้บริโภคในกลุ่มผู้สูงวัยตั้งแต่บัดนี้ เพื่อที่จะพร้อมเข้าสู่ตลาดผู้สูงวัยโปแลนด์ในอนาคต กลุ่มสินค้าที่ไทยมีศักยภาพในตลาดโปแลนด์อยู่แล้วในปัจจุบัน อาทิ ผลิตภัณฑ์ยาง คอมพิวเตอร์ อุปกรณ์ และส่วนประกอบ ยานยนต์ เครื่องปรับอากาศ พัดลม ตลอดจน สินค้าในกลุ่มอาหาร อาทิ ผลไม้กระป๋องและแปรรูป เครื่องปรุงรส และกะทิ ก็ต้องเริ่มปรับตัวเพื่อเจาะตลาดรองรับ Ageing Society อย่างเช่นในสินค้ากลุ่มอาหาร ก็ต้องมีโภชนาการครบถ้วน สามารถเคี้ยวง่าย ย่อยง่าย สินค้าในกลุ่มเครื่องใช้ไฟฟ้า ก็ต้องมีความแข็งแรง แต่มีน้ำหนักเบา มีหน้าจอหรือแผงควบคุมกว้าง ตัวหนังสือขนาดใหญ่ เหมาะกับสายตาของผู้สูงอายุ เป็นต้น

สำนักงานส่งเสริมการค้าในต่างประเทศ ณ กรุงวอร์ซอ
30 กันยายน 2567

แหล่งอ้างอิง :
1. Statistics Poland, “The Situation of Older People in Poland 2022”, Warsaw, Bialystok, December 2023.
2. National Bank of Poland and Ministry of Finance of Poland, Economic Policy Committee -Ageing Working Group, “2024 Ageing Report “Poland” – Country Fiche”, 1 December 2023.
3. Poland Weekly+, August 2024.
4. Polish Press Agency