“การผลิตปลากระป๋องลดลงถึงระดับต่ำสุดในรอบ 71 ปี”

พบปัญหา จาก 3 ปัจจัยหลัก คือ 1. การจับปลาไม่เพียงพอ 2. ราคาพุ่งขึ้นเป็นสองเท่าใน 5 ปี, 3.ผู้บริโภคมีความต้องการเปลี่ยนเป็นบรรจุภัณฑ์แบบถุง
ปริมาณการผลิตปลากระป๋อง เช่น ทูน่าและซาบะ ลดลงถึงระดับต่ำสุดในรอบ 71 ปี เนื่องจากการขาดแคลนวัตถุดิบจากการจับปลา และราคาที่พุ่งสูงขึ้น ทำให้การผลิตกระป๋องต้องหยุดหรือเพิ่มราคา ซาบะและปลาซังมะกระป๋องมีราคาอยู่ที่ประมาณ 300 เยนต่อกระป๋อง ซึ่งเป็นมากกว่าสองเท่าของราคาในช่วง 100 เยน เมื่อ 5 ปีก่อน นอกจากนี้ ความต้องการบรรจุภัณฑ์แบบถุงที่ทิ้งขยะได้ง่ายกว่ากระป๋องก็เป็นอีกหนึ่งปัจจัยที่ทำให้ตลาดกระป๋องประสบกับความท้าทาย ในปลายเดือนกรกฎาคม ซุปเปอร์มาร์เก็ตในกรุงโตเกียวมีราคาซาบะกระป๋องที่ 280 ถึง 600 เยน, ซังมะกระป๋องที่อยู่ในช่วง 300 เยน และปลาซาลมอนกระป๋องในช่วง 400 เยน จากสังคมสมัยก่อนอาหารประเภทนี้จะช่วยประหยัดและช่วยครัวเรือนในอดีตดูเหมือนจะเป็นเรื่องในอดีตไปแล้ว

ตามข้อมูลของสมาคมการบรรจุกระป๋องและขวดของญี่ปุ่น การผลิตปลากระป๋องและขวดในปี 2023 ลดลง 14% เมื่อเทียบกับปีก่อนหน้า อยู่ที่ 78,000 ตัน ซึ่งเป็นระดับต่ำสุดในรอบ 71 ปี นับตั้งแต่ปี 1952
การลดลงที่มากที่สุดเมื่อเปรียบเทียบกับปีก่อนหน้านี้คือปลาซาบะกระป๋อง โดยลดลง 30% เมื่อเปรียบเทียบกับปีที่แล้ว และลดลงครึ่งหนึ่งเมื่อเปรียบเทียบกับปี 2018 ที่มี “กระแสปลาซาบะกระป๋อง” ทูน่ากระป๋องลดลง 12% และซังมะกระป๋องลดลง 14% ในทางตรงกันข้าม กระป๋องปลาซาร์ดีนที่มีการจับปลาค่อนข้างมั่นคงเพิ่มขึ้น 30%
การจับปลาที่ไม่เพียงพอเป็นแนวโน้มระยะยาว แต่ในช่วงปีหลังๆ ได้เร่งขึ้น โดยในปี 2023 การจับปลาของญี่ปุ่นลดลง 5% เมื่อเปรียบเทียบกับปีก่อนหน้า อยู่ที่ 3.72 ล้านตัน ซึ่งต่ำที่สุดในประวัติศาสตร์ การเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิทะเลและการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อมทางทะเลทำให้ปลาหลายชนิด เช่น ปลาแซลมอน, ปลาคัตสึโอะ, และปลามาดาระ ลดลง การจับปลาที่ไม่เพียงพอทำให้ราคาปลาสูงขึ้น ราคาขายส่งที่ตลาดค้าส่งกลางกรุงโตเกียว ซึ่งเป็นจุดรวมของปลาจากทั่วประเทศ เพิ่มขึ้น 2.2 เท่าสำหรับปลาซังมะ และ 26% สำหรับปลาซาบะในช่วง 4 ปีที่ผ่านมา ในขณะที่การจับปลาลดลง แหล่งผลิตจะใช้ปลาไปขายในราคาสูงสำหรับปลาและซูชิ ทำให้วัตถุดิบสำหรับกระป๋องที่ราคาต่ำลดลงและทำให้ราคาสูงขึ้น “ราคาซาบะสำหรับกระป๋องจาก 50 เยนต่อกิโลกรัมเมื่อ 5 ปีก่อน ตอนนี้เพิ่มเป็น 200-250 เยน” กล่าวโดยเจ้าหน้าที่จากบริษัทพาณิชย์ปลาใหญ่
การที่ผู้บริโภคชอบบรรจุภัณฑ์แบบถุงมากกว่ากระป๋องก็เป็นปัจจัยหนึ่งที่ทำให้การผลิตกระป๋องลดลงในช่วงหลัง บริษัท Kaneyu ในฮอกไกโด ซึ่งดำเนินธุรกิจแปรรูปปลา ได้พัฒนาสินค้า “ซีรีส์การต้มในถุง” ที่ใช้ปลาและหอยจากฮอกไกโด ปรุงรสด้วยมิโสะ, ใบโหระพา, และซอสเนย เพื่อให้มี 27 ประเภท “เราปรับปรุงบรรจุภัณฑ์เป็นถุงหลังจากรับฟังเสียงของผู้บริโภคที่ไม่ต้องการล้างกระป๋องหลังอาหาร และมีวันที่ทิ้งขยะได้ยาก” (ปกติญี่ปุ่นมีแยกประเภทขยะ ซึ่งการทิ้งขยะประเภทกระป๋อง เพียงสัปดาห์ละ 1 ครั้ง เท่านั้น) กล่าวโดยประธานบริษัท ถุงบรรจุภัณฑ์มีน้ำหนักเบาและสะดวกในการขนส่ง และยังเป็นที่นิยมในฐานะของขวัญ
บริษัท Hagoromo Foods เพิ่มผลิตภัณฑ์แบบถุงที่ใช้สำหรับปลากระป๋องที่คุ้นเคย เช่น ทูน่า และยังมีถุงสำหรับผลไม้กระป๋อง เช่น พีชเหลืองและสับปะรด
ในเดือนกรกฎาคม ในงานเปิดตัวผลิตภัณฑ์ใหม่สำหรับฤดูใบไม้ร่วงและฤดูหนาวของบริษัทผลิตปลาใหญ่เกือบจะไม่มีผลิตภัณฑ์กระป๋องเลย เมื่อถามเหตุผลจากเจ้าหน้าที่ของ บริษัท Nissui กล่าวว่า “ในสภาพที่ราคาวัตถุดิบสูงเกินไป เราไม่สามารถเสนอผลิตภัณฑ์ใหม่ที่มีความสมดุลระหว่างราคาและมูลค่าให้กับผู้บริโภคได้” ทางเลือกที่นำเสนอคือผลิตภัณฑ์ที่มีการคิดค้น เช่น เนกิทโทโร่แช่แข็ง และซอสปรุงรสที่สามารถอุ่นในไมโครเวฟได้
เจ้าหน้าที่ของ Nissui กล่าว “เราไม่ได้ลืมกระป๋องเลย” และเสริมว่า “มันมีสารอาหารที่ครบถ้วนและสามารถกินได้ทั้งกระดูก การสูญเสียในระหว่างการแปรรูปก็น้อย การเก็บรักษายาวนานและเหมาะสำหรับอาหารฉุกเฉิน”
การบริโภคปลาทะเลในญี่ปุ่นประมาณ 70% ถูกจัดหาเป็นผลิตภัณฑ์แปรรูป และกระป๋องยังคงเป็นผลิตภัณฑ์หลัก กระป๋องช่วยเพิ่มความสามารถในการเก็บรักษาปลาที่สูญเสียความสดได้ง่าย และลดความยุ่งยากในการเตรียมอาหารที่บ้าน
ในปี 2024 การจัดหาวัตถุดิบ เช่นปลาและปลาหมึกยังคงเป็นเรื่องยาก ผู้ผลิตยังคงพยายามรักษาการจ้างงานในโรงงานในท้องถิ่นและการจัดหาผลิตภัณฑ์ไปยังโต๊ะอาหาร ในขณะที่สภาพการทำกำไรยังคงลำบาก การปกป้องโรงงานแปรรูปเป็นสิ่งสำคัญสำหรับการประมง ประกอบกับการเพิ่มขึ้นของราคากระป๋องเปล่า สะท้อนถึงความทุกข์ยากของอุตสาหกรรมการแปรรูปที่มีบทบาทสำคัญในอุตสาหกรรมการประมง
สำหรับอุตสาหกรรมปลากระป๋องไทย ในปี 2566 การส่งออกปลากระป๋องและแปรรูปมากเป็นอันดับ 2 ของโลก รองจากจีนเท่านั้น ส่วนในภูมิภาคอาเซียน ไทยขึ้นมาเป็นอันดับ 1 มูลค่าปลากระป๋องและแปรรูปที่ไทยส่งออกตลาดโลก คือ 1,145.3 ล้านดอลลาร์หรือราว 39,000 ล้านบาท และเป็นการส่งออกไปตลาดคู่เจรจาการค้าเสรี (FTA) มูลค่า 351.7 ล้านดอลลาร์หรือราว 12,000 ล้านบาท ซึ่งขยายตัว 15.7% จากช่วงเดียวกันของปีก่อนหน้า โดย “ปลาทูน่ากระป๋อง” มีสัดส่วนมากที่สุดที่ 51.6% ของมูลค่าการส่งออกทั้งหมดไปตลาดคู่ค้า FTA ตลาดส่งออกทูน่ากระป๋อง 5 แห่งสำคัญของไทย เรียงตามสัดส่วน % ของมูลค่าการส่งออกทูน่ากระป๋อง ดังนี้ กลุ่มประเทศตะวันออกกลาง 23.52% สหรัฐ 20.00% กลุ่มแอฟริกา 13.01% ออสเตรเลีย 8.83% และญี่ปุ่น 8.83%
ทูน่าส่งออกของไทย ส่วนใหญ่มาจากการนำเข้า ปลาทูน่าที่ไทยใช้ทำปลากระป๋องนั้น มาจากการทำประมงแถวอ่าวไทยและทะเลอันดามัน แต่เนื่องจากปลาทูน่าที่จับได้ มีปริมาณน้อย ไม่เพียงพอต่อความต้องการตลาดโลก อีกทั้งปลาทูน่าส่วนใหญ่ที่จับได้ในไทย มักเป็นปลาทูน่าผิวน้ำ อย่างปลาโอดำ ปลาโอลายซึ่งไม่เป็นที่นิยมในตลาดต่างประเทศมากนัก ตลาดนำเข้า 5 แห่ง ที่สำคัญของไทย เรียงตามสัดส่วน % ของมูลค่าการนำเข้าทูน่าสด และแช่เย็นแช่แข็ง ดังนี้ ไต้หวัน 18.52% มัลดีฟส์ 14.09% เกาหลีใต้ 10.16% นาอูรู 9.11% ไมโครนีเซีย 7.65%
อนึ่ง ต้นทุนราคากระป๋องเปล่า ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของต้นเหตุราคาพุ่งสูงขึ้น “ราคาแผ่นเหล็ก” ในการผลิตปลากระป๋องขึ้นมา ใช้แผ่นเหล็กเคลือบดีบุก (Tin Plate) และแผ่นเหล็กเคลือบโครเมียม (Tin Free Steel) ซึ่งนำเข้าจากจีนเป็นส่วนใหญ่ ช่วงที่สงครามรัสเซียกับยูเครนปะทุตอนแรก ทำให้ราคาเหล็กทั่วโลกปรับตัวสูงขึ้นมาก โดยตัวเลขดัชนีเหล็กจีนเคยขึ้นสูงมากกว่า 7,800 หยวนต่อตัน แต่ในปัจจุบัน สถานการณ์สงครามที่คลี่คลายลง และจำกัดกรอบอยู่เฉพาะแผ่นดินยูเครน ทำให้ดัชนีเหล็กจีนลดลงเหลือราว 7,150 หยวนต่อตัน นอกจากนี้ “ค่าเงินเยนอ่อน” ของญี่ปุ่น ทำให้ต้องนำเข้าสินค้าที่เป็นต้นทุนสูงขึ้นด้วยเช่นกัน

บทวิเคราะห์ (ผลกระทบต่อเศรษฐกิจไทย)
ในญี่ปุ่น ราคาปลาที่เป็นวัตถุดิบสำหรับผลิตภัณฑ์อาหารกระป๋องสูงขึ้น และราคาของกระป๋องเปล่าก็เพิ่มขึ้นด้วย สถานการณ์นี้เป็นเรื่องที่น่าสนใจสำหรับผู้ประกอบการในอุตสาหกรรมการประมงของไทย กระป๋องที่ผลิตในไทยมีราคาต่ำกว่าของญี่ปุ่น และผู้บริโภคมีแนวโน้มที่จะเลือกกระป๋องที่ผลิตในไทยในการซื้อของประจำวัน ข้อมูลจากศุลกากรไทยเกี่ยวกับสินค้าส่งออกไปญี่ปุ่น (H.S.1604) แสดงให้เห็นว่า ตั้งแต่ปี 2018 ถึง 2023 ปริมาณการส่งออกของไทยยังคงค่อนข้างคงที่ อย่างไรก็ตาม เมื่อเปรียบเทียบระหว่างเดือนมกราคมถึงมิถุนายน 2023 และเดือนมกราคมถึงมิถุนายน 2024 พบว่าลดลงประมาณ 20% ซึ่งอาจได้รับผลกระทบจากการหดตัวของตลาดกระป๋องในญี่ปุ่น

ฉบับที่ 44 ประจำวันที่ 3 – 9 สิงหาคม 2567 -DITP
สำนักงานส่งเสริมการค้าในต่างประเทศ ณ กรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น
อ้างอิงจาก
หนังสือพิมพ์ Nikkei News ฉบับวันที่ 8 สิงหาคม 2567
ข้อมูลจากกรมเจรจาการค้าระหว่างประเทศ
สมาคมอุตสาหกรรมทูน่าไทย
สมาคมทูน่า.pdf (thaituna.org)