พฤติกรรมผู้บริโภคเช็กเปลี่ยนแปลงไปอย่างไร

ตั้งแต่การแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 เมื่อ 5 ปีก่อน การที่สาธารณรัฐเช็กประกาศล็อกดาวน์ครั้งแรก หลังจากนั้นเพียง 3 เดือนต่อมา การเริ่มต้นเพื่อตอบสนองเพียงชั่วคราวต่อวิกฤตการณ์ระดับโลก ทั้งแนวคิดเรื่องการทำงานที่บ้าน การช้อปปิ้งออนไลน์ และการจัดส่งอาหารจากแพลตฟอร์ม สิ่งเหล่านี้ได้กลายมาเป็นส่วนหนึ่งในชีวิตประจำวันอย่างรวดเร็ว และเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของผู้บริโภคในปัจจุบันอย่างถาวร แม้ว่ายอดขายปลีกออนไลน์ของเช็กในปีนี้จะไม่เกินสถิติสูงสุดในปี 2021 แต่การแพร่ระบาดที่ผ่านมาทำให้การเติบโตของอีคอมเมิร์ซเร่งตัวขึ้นอย่างไม่มีข้อสงสัย ก่อนการแพร่ระบาดในปี 2019 ยอดขายอีคอมเมิร์ซของสาธารณรัฐเช็กอยู่ที่ 155,000 ล้านเช็กคราวน์ เพียงสองปีต่อมาในช่วงที่การแพร่ระบาดที่รุนแรงที่สุด ตัวเลขดังกล่าวพุ่งสูงถึง 223,000 ล้านเช็กคราวน์ แม้ว่าในปีต่อๆ มาเศรษฐกิจเริ่มเข้าสู่ภาวะปกติ แต่ยอดขายอีคอมเมิร์ซยังคงแข็งแกร่ง โดยปี 2023 สร้างรายได้ 185,000 ล้านเช็กคราวน์ “โควิด-19 ทำให้การจับจ่ายซื้อของออนไลน์เพิ่มขึ้นอย่างมากและเปลี่ยนพฤติกรรมของผู้บริโภคไปตลอดกาล ชาวเช็กเรียนรู้ที่จะซื้อทุกอย่างตั้งแต่ของชำไปจนถึงเฟอร์นิเจอร์ทางออนไลน์ และการเปลี่ยนแปลงนั้นยังคงดำเนินต่อไป และคาดว่าปีนี้ภาคส่วนอีคอมเมิร์ซจะเติบโตขึ้นร้อยละ 5 เมื่อเทียบเป็นรายปี”  นอกจากนี้ “การเปลี่ยนแปลงที่เห็นได้ชัดที่สุดอย่างหนึ่งในช่วงการแพร่ระบาดคือการเพิ่มขึ้นของการใช้ตู้ล็อกเกอร์สำหรับพัสดุแบบบริการตนเอง ซึ่งแม้ว่าจะมีการใช้ก่อนการแพร่ระบาดแล้วก็ตาม แต่สิ่งนี้กลับเติบโตอย่างก้าวกระโดดในช่วง 4 ปีที่ผ่านมา ในปี 2021 มีเพียงร้อยละ 1.5 ของผู้ซื้อของออนไลน์ที่ใช้ตู้ล็อกเกอร์เป็นวิธีการจัดส่งหลัก แต่ปีนี้ตัวเลขได้เพิ่มขึ้นสูงขึ้นเป็นร้อยละ 45”Jan Vetyška กรรมการบริหารของสมาคมอีคอมเมิร์ซแห่งสาธารณรัฐเช็กกล่าว

อย่างไรก็ตาม ไม่ใช่แค่การจับจ่ายซื้อของเท่านั้นที่พัฒนาขึ้น การแพร่ระบาดยังส่งผลให้บริการจัดส่งอาหารเพิ่มขึ้นอย่างมาก เนื่องจากร้านอาหารถูกบังคับให้ปิดร้านและผู้คนต้องปรับตัวให้เข้ากับการทำงานที่บ้าน “การล็อกดาวน์เป็นตัวเร่งให้การเปิดตัวบริการจัดส่งของเราเร็วขึ้นอย่างมาก ซึ่งเราเปิดตัวได้ภายในเวลาเพียง 2 สัปดาห์ในปี 2020 ซึ่งเร็วกว่ากำหนดการเดิมถึง 6 เดือน” Jakub Moško ซีอีโอของ Bolt Food กล่าว นอกจากนี้ บริษัทอื่นๆ เช่น Foodora ก็เกิดขึ้นเช่นกัน และธุรกิจหลายแห่งก็เปลี่ยนมาใช้รูปแบบการจัดส่งอาหาร รวมถึงบริการซื้อกลับบ้านโดยไม่มีพื้นที่ทางกายภาพสำหรับลูกค้า แม้ว่าในช่วงแรกๆ ที่ข้อจำกัดต่างๆ เริ่มผ่อนคลายลง แต่การจัดส่งอาหารก็กลายมาเป็นพฤติกรรมถาวรของผู้บริโภคเช็กอย่างรวดเร็ว ปัจจุบัน Bolt Food ดำเนินกิจการใน 11 เมือง โดยสร้างงานให้กับพนักงานส่งของหลายพันคน นอกจากบริการจัดส่งอาหาร การเติบโตของแพลตฟอร์มซูเปอร์มาร์เก็ตออนไลน์ เช่น Rohlík.cz และ Košík.cz ก็ได้รับความนิยมอย่างมาก “ช่วงหลายเดือนที่เกิดโควิด-19 ถือเป็นการทดสอบที่แท้จริงสำหรับเรา แม้ว่าเราจะสร้างสถิติใหม่ได้เกือบทุกวัน แต่เมื่อมองย้อนกลับไป สถิติเหล่านั้นเป็นเพียงเศษเสี้ยวของยอดสั่งซื้อที่เราจัดส่งในปัจจุบัน” František Brož โฆษกของ Košík.cz กล่าว ซึ่งแพลตฟอร์มดังกล่าวมีรายได้กว่า 2,000 ล้านเช็กคราวน์เมื่อปีที่ผ่านมา

ปัจจุบันไปรษณีย์เช็ก (Czech Post) กำลังทดสอบบริการจัดส่งอาหารรูปแบบใหม่ ซึ่งจะช่วยให้ชีวิตของชาวชนบทง่ายขึ้น โครงการนำร่องนี้ร่วมกับเครือซูเปอร์มาร์เก็ต Coop มีเป้าหมายเพื่อนำเสนอตัวเลือกการซื้อของชำที่เข้าถึงได้ง่ายขึ้นแก่ลูกค้าในภูมิภาค Hlinsko ทางภาคตะวันออกของสาธารณรัฐเช็ก แม้ว่าบริการนี้จะไม่ได้มีจุดประสงค์เพื่อแข่งขันกับซูเปอร์มาร์เก็ตออนไลน์ที่มีชื่อเสียงอย่าง Rohlík หรือ Košík แต่บริการนี้จะทำให้การซื้อของชำง่ายขึ้น โดยเฉพาะสำหรับผู้ที่ไม่มีอินเทอร์เน็ตหรือไม่ต้องการออกไปที่ร้านค้า บริการนี้แตกต่างจากรูปแบบการจัดส่งแบบเดิมตรงที่ลูกค้าที่ไม่มีอินเทอร์เน็ตสามารถสั่งของทางโทรศัพท์ได้ พนักงานไปรษณีย์จะไปถึงบ้านของลูกค้า จากนั้นพนักงานไปรษณีย์จะใช้แท็บเล็ตหรือสมาร์ทโฟนเพื่อสั่งซื้อโดยตรงกับร้านค้าออนไลน์ของ Coop ซึ่งจะมีการติดตั้งเทคโนโลยีที่จำเป็นให้กับพนักงานไปรษณีย์ตั้งแต่เดือนมกราคม 2025 เป็นต้นไป และมีแผนที่จะบูรณาการการยืนยันตัวตนแบบดิจิทัลโดยใช้บัตรประจำตัวของเช็ก บริการดังกล่าวเปิดตัวเมื่อต้นเดือนธันวาคม 2024 ในหมู่บ้าน 25 แห่งรอบ ๆ Hlinsko และกำลังทดสอบเป็นระยะเวลา 6 เดือน โดยกำหนดว่าการจัดส่งจะต้องรวดเร็ว ลูกค้าจะได้รับของภายในเวลาไม่กี่ชั่วโมงหรือไม่กี่นาที ขึ้นอยู่กับระยะทาง แต่อย่างไรก็ตาม เนื่องจากข้อจำกัดของยานพาหนะซึ่งติดตั้งได้เพียงกล่องควบคุมอุณหภูมิ (Thermoboxes) เท่านั้น จึงไม่สามารถจัดส่งอาหารแช่แข็งได้ โดยค่าบริการจัดส่งปัจจุบันอยู่ที่ 77 เช็กคราวน์ และขณะนี้ยังไม่มีบริการจัดส่งอาหารอื่นๆ ในพื้นที่ดังกล่าว ซึ่งบริการนี้มุ่งเน้นไปที่ผู้สูงอายุและผู้ที่ทำงานที่บ้าน ที่การไปซื้อของชำเป็นเรื่องยากหรือไม่มีเวลาเดินทางไปร้านค้า

Miroslav Štepán ซีอีโอของไปรษณีย์เช็กมองว่าการเปลี่ยนแปลงครั้งนี้เป็น “ช่วงเวลาประวัติศาสตร์” ขององค์กร ซึ่งประสบปัญหาในการทำกำไรในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา หลังจากปิดสาขาไป 300 แห่งเมื่อปีที่แล้ว และปัจจุบันไปรษณีย์เช็กกำลังสำรวจบริการใหม่ๆ เช่น การบริการรับพัสดุจากบริษัทเอกชน ดังนั้น การบริการจัดส่งอาหารถือเป็นโอกาสในการใช้เครือข่ายไปรษณีย์อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบทที่ไม่ได้รับบริการเพียงพอ ซึ่งการเข้าถึงร้านค้าและบริการอีคอมเมิร์ซอาจจำกัด ซึ่งบริการจัดส่งอาหารได้รับการออกแบบมาเป็นส่วนเสริมของร้านค้าในท้องถิ่นของ Coop โดยเน้นที่คำสั่งซื้อขนาดเล็กในภูมิภาค แทนที่จะเป็นการจัดส่งจำนวนมากและรวดเร็วเหมือนซูเปอร์มาร์เก็ตออนไลน์ขนาดใหญ่ เช่น Rohlík หรือ Košík ทั้งนี้ Coop วางแผนที่จะสร้างความแตกต่างให้กับบริการโดยเน้นที่เครือข่ายร้านค้าในท้องถิ่นเพื่อเป็นทางเลือกเพิ่มเติม ในทางกลับกัน คู่แข่ง เช่น Košík ซึ่งเชี่ยวชาญในการสั่งซื้อจำนวนมากและจัดส่งสินค้าสดอย่างรวดเร็ว ไม่มองว่าบริการไปรษณีย์เป็นคู่แข่งโดยตรง แม้ว่าบริการจัดส่งบางประเภท เช่น DODO จะให้บริการจัดส่งอาหารร่วมกับเครือข่ายร้านค้า เช่น Billa, Tesco และ Albert แล้ว แต่บริการของไปรษณีย์เช็ก จะตอบสนองความต้องการของผู้คนในเมืองเล็กๆ ที่อาจเข้าถึงบริการดังกล่าวได้น้อยกว่า หากโครงการนำร่องนี้ประสบความสำเร็จ ก็อาจนำไปสู่โครงการที่คล้ายกันในพื้นที่ชนบทอื่นๆ ได้ ซึ่งจะช่วยเชื่อมช่องว่างในตัวเลือกการจัดส่งอาหารและบูรณาการบริการไปรษณีย์ให้เข้ากับชีวิตประจำวันมากยิ่งขึ้น

ข้อคิดเห็น/เสนอแนะของ สคต.

แม้ว่าการแพร่ระบาดจะทำให้บางภาคส่วนเติบโต แต่ก็ส่งผลกระทบเชิงลบต่อภาคส่วนอื่นๆ เช่นกัน พฤติกรรมทางสังคมหลายอย่างก็เปลี่ยนไปอย่างถาวร แทนที่จะไปดูหนังในโรงภาพยนตร์ ชาวเช็กหันไปใช้แพลตฟอร์มสตรีมมิ่งอย่าง Netflix ขณะที่หนังสือแบบกระดาษถูกแทนที่ด้วยหนังสืออิเล็กทรอนิกส์และหนังสือเสียงมากขึ้น ผับแบบดั้งเดิม โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบท ต้องดิ้นรนเพื่อความอยู่รอด ซึ่งการเปลี่ยนแปลงที่ยั่งยืนของพฤติกรรมผู้บริโภคชาวเช็กเหล่านี้เน้นย้ำว่าการแพร่ระบาดได้เปลี่ยนแปลงรูปแบบการจับจ่าย การบริโภค และความบันเทิงของผู้คนอย่างไร แม้ว่าวิกฤตอาจเป็นตัวเร่งให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเหล่านี้ แต่ดูเหมือนว่าการเปลี่ยนแปลงนี้จะคงอยู่ต่อไปและจะเปลี่ยนแปลงเศรษฐกิจในระยะยาว ดังนั้นผู้ประกอบการไทยจึงจำเป็นต้องติดตามกระแสการเปลี่ยนแปลงต่างๆ เพื่อสามารถปรับตัวได้ทันต่อสถานการณ์ในอนาคต